Frans Hals: ‘De vrolijke drinker’ (1630) olieverf op doek (82x66cm)
copyright: 2019 – Frans Hals Museum
Soms snap je wel waarom veel mensen een museum met 17de-eeuwse portretten saai vinden. Al die gezichten van mensen die daar al eeuwen vanuit hun lijst een beetje afkeurend naar ons kijken, vaak met in het zwart geklede vroomheid. In hun ogen moeten wij een stelletje losgeslagen hedonisten zijn. Dan is Rembrandt wel even wat anders, alleen al zijn zelfportretten. Daar gebeurt tenminste wat, drama, theater, de clash van licht en donker. Geen wonder dat in de 19de-eeuw allerlei kunstenaars uit het buitenland met open mond naar die schilderijen kwamen kijken. In plaats van vroomheid of gereserveerdheid zagen ze karakters, emotie!
Ook toen stonden er bij Rembrandt en Frans Hals rijen voor de deur en binnen overal hekjes in de zalen om iedereen op een afstand te houden. Toen Vincent van Gogh in 1885 het zojuist geopende Rijksmuseum binnenliep, banjerde hij van de ene tjokvolle zaal naar de andere, zonder zich aan de speciale bezoekersroute te storen. Uren bleef hij voor ‘Het Joodse Bruidje’ van Rembrandt staan. Hij bestudeerde de verfopbreng en het kleurgebruik, stapte voortdurend achteruit om het schilderij op een afstand te bekijken en joeg maaiend met zijn armen andere bezoekers weg als die in zijn zichtlijn stonden.
Toen iedereen dacht dat je het wonder van de 17de-eeuwse Hollandse schilderkunst wel had gezien, werd daar ineens Frans Hals (1582/83-1666) herontdekt. Precies het tegenovergestelde van strengkijkende, deftige dames en heren, maar kleurige, lachende mensen zoals ‘De vrolijke drinker’ of een grijnzende ‘Malle Babbe’. Kijk hoe losjes die handen geschilderd zijn, het haar, de mouwen, het kant. Meer suggestie dan verf. Van dichtbij lijken de kleren gerafeld en versleten, de vingers vallen bijna uit elkaar, maar op een afstand komt het samen in de dynamiek van kwasten en penselen die het doek luchtig hebben aangeraakt. Wat een ontdekking.
Als je echt wilde weten wat schilderen was, waren de drie grote voorbeelden onontbeerlijk: Velázquez, Rembrandt en dus Frans Hals. Wat de laatste betreft: schilders als Van Gogh, Manet, Singer-Sargent, Lovis Corinth, Max Liebermann en vele anderen stonden perplex. Er was in de 17de eeuw dus al een modernist aan het werk geweest. En nu hangen ze samen met Frans Hals op één tentoonstelling, met de vele 19de-eeuwse pogingen om Frans Hals na te schilderen. En je ziet het met eigen ogen: de losse toets verbindt hen glorieus. Een openbaring.
Frans Hals en de Modernen Frans Hals Museum, Haarlem. Open: di-zo 11-17 uur. T/m 24 februari. www.franshalsmuseum.nl