Enzo Cucchi: ´Montagne Miracolate’ (1981) Copyright: Groninger Museum/foto: Eric Bos
De huidige tentoonstelling in het Ploegpaviljoen van het Groninger Museum is spectaculair ingericht. Een van de zichtlijnen in de zalen eindigt op de wandgrote tekening van Enzo Cucchi (1949), ‘Montagne Miracolate’ die sinds 1981 in het bezit van het Groninger Museum is. Alle andere mij bekende werken van Cucchi, ooit behorend tot de Italiaanse groep Transavanguardia, haalt het niet bij de visuele kracht van deze tekening. In een berglandschap zweven twee handen die pijnlijk worden doorboord door een staaf, maar ze doen ook denken aan de handen van een dirigent die elk een bouton vasthouden. En inderdaad, het bergtafereel lijkt zachtjes muziek te maken.
Die bergen zien er wonderlijk uit, misschien wel zoals Cucchi de bergen in zijn geboorteplaats Morro d’Alba heeft ervaren, zoals de Montagne Sibillini. De raadselachtigheid wordt versterkt door een ovaalvormig, zwevend rotsblok rechtsboven in de lucht. Het is een berglandschap, maar het heet niet voor niets Montagne Miracolate, ‘wonderbergen.’ Zelfs als je de titel niet kent, weet je dat ze dat zijn. Het is kunst die je met weinig middelen dwingt om stil te staan. Want wat we zien is een wonder, een raadsel. Zelfs na twintig jaar werkt het nog steeds. Het is een getekend orakel.
Enzo Cucchi bracht met dit neo-expressionistische berglandschap de Romantiek terug in de kunst , zoals we die kennen uit de landschappen van Caspar David Friedrich, die in 1810 metafysische ervaringen had tijdens een wekenlange wandeling door de vreemde wereld van het Reuzengebergte bij de Duits-Poolse grens. Cucchi volgt het romantische idee dat de Natuur een orakel Gods is. De vroeg gestorven wegbereider van de Duitse Romantiek, Wilhelm Heinrich Wackenroder (1773-1798) schreef dat God zich in de kunst openbaart: ‘Kunst heeft te maken met het sacrale. De Natuur verwijst naar een hogere werkelijkheid die de mens met zijn verstand en beperkte vermogens niet kan bevatten. ’ Dat is nog eens wat anders dan de idee dat kunst boven de bank moet kunnen hangen.
Dat is precies waar het Enzo Cucchi om ging. Zijn beeldtaal is doordrenkt van magisch-katholieke elementen. Vandaar de stigmata die in de handen verschijnen door de aanraking van de goddelijke staafjes. Daarmee wilde hij protesteren het gebrek aan metafysica in de conceptuele kunst, de Minimal Art en de puriteinse aspecten van de Arte Povera. De mensen moeten zich weer bewust worden van ‘het heilige karakter van de natuur.’ Maar ook als je niet katholiek of zelfs maar christelijk bent opgevoed, wekt de Montagne Miracolate het gevoel dat als je door dat berggebied zou wandelen, de verborgen paden je naar de antwoorden op alle levensvragen leiden.
‘Montagne Miracolate’ van Enzo Cucchi wordt om de zoveel jaar uit het depot gehaald en tentoongesteld.