Caravaggio: ‘De graflegging van Christus’ (ca 1603)
In de Pinakotheek van het Vaticaan hangt deze Caravaggio. Hij schilderde het in 1603/1604 en het stelt het moment voor waarop de aan het kruis gestorven Christus in zijn graf wordt gelegd. Onze positie ten opzichte van de sluitsteen is zo, dat we het gevoel krijgen zelf een stuk dieper te staan, alsof we vanuit ons eigen graf naar de grafleggers kijken. Ze zijn dan ook een beetje van onderen af geschilderd. Een ongewoon standpunt bij dit onderwerp binnen de schildertraditie. Caravaggio (1571-1610) drukt ons er met de neus op.
Eigenlijk is het een raar idee dat zo’n Caravaggio in het Vaticaan hangt. Caravaggio was immers het toonbeeld van iemand die de Tien Geboden aan zijn laars lapte. Ook als je dat niet weet, drukken zijn theatrale voorstellingen het rauwe, aardse leven uit, versterkt door het chiaroscuro, dat hevige contrast tussen licht en donker, tussen Goed en Kwaad, tussen devotie en sensatiezucht. Een vorm van realisme waar je even voor terugdeinst, zeker in Caravaggio’s tijd.
We kijken naar een echt lijk. Je kunt zien dat het lichaam loodzwaar is. Johannes kost het duidelijk moeite om de heilige last niet te laten vallen. Nikodemus, half in de schaduw, klemt zijn rechterhand om de onderarm van Christus. En een gruwelijk detail is dat hij tijdens het tillen per ongeluk zijn vinger in de wond aan de zijde van Christus steekt.
Caravaggio heeft in dit schilderij gezondigd tegen de tradities en voorschriften door alleen al de blote voeten van Christus en zijn discipelen te benadrukken. Die van Johannes worden door het gewicht op de platte steen gedrukt, de aderen zijn gezwollen en de huid plooit bij de enkels. Maar ook de modellen die hij voor de discipelen gebruikte, zijn gewone kerels van de straat.
Het is voor het eerst dat dit schilderij van ruim drie bij twee meter in Nederland is te zien. In het Centraal Museum Utrecht. Het hangt er al vanaf half december, maar zoals dat zo vaak gaat, denk je: we kunnen er altijd nog heen. Maar nu is de einddatum in zicht. Morgen en overmorgen kunnen we online nog een kaartje bestellen bij het Centraal Museum in Utrecht voordat ‘De graflegging van Christus’ weer terugkeert naar Italië. Utrecht ver weg? Welnee, het scheelt weer een vliegreis nu we er niet voor naar het Vaticaan hoeven.
Eric Bos
Utrecht, Caravaggio en Europa. Caravaggio, de Utrechtse Caravaggisten en Italiaanse tijdgenoten. Centraal Museum Utrecht. T/m 24 maart. Het museum hanteert tijdsblokken. Kaartverkoop uitsluitend online. www.centraalmuseum.nl Op 15 januari komt Caravaggio’s schilderij ‘Medusa’ tijdelijk naar Utrecht.