Odilon Redon: ‘De boot (Maagd met nimbus)’ 1898.
pastel op papier (44,2×28 cm)
copyright: Van Gogh Museum, Amsterdam
De Franse symbolist Odilon Redon (1840-1916) was als kunstenaar een visionair. Hij zag beelden in vormen, zoals een hoofd in een cactus of een oogbol in een luchtballon. Maar dat zien meer kunstenaars, verschillende mogelijkheden in ogenschijnlijk eenduidige vormen. Zijn werkwijze, vooral wat zijn pastels en olieverfschilderijen betreft, bestond daar ook uit. Eerst in elkaar overvloeiende kleurvlakken aanbrengen en in dat abstracte geheel vormen definiëren en beelden invoegen, een steigerende, vliegende Pegasus bijvoorbeeld, een bloemenweelde of een naakte vrouw op een rots. Op een groot kamerscherm uit 1908 heeft hij deze werkwijze het duidelijkst gedemonstreerd. Kunsthistorici vinden zoiets vaak verbazend, voor kunstenaars is het heel gewoon om, zelfs al werken ze niet zo, toch zo te denken. Op deze manier schep je een droomachtige atmosfeer, eventueel bevolkt met mythologische en religieuze scènes en figuren. Het droomachtige in Redons werk bestaat uit visie én techniek.
Zulke dromen manifesteren zich in zijn prachtige en indringende litho’s al snel als nachtmerries, alleen al door het dramatische en geraffineerde licht-donker, maar natuurlijk vooral door zijn griezelige onderwerpen. We zien de bekende glimlachende of grijnzende tienpotige spin, de zwevende oogbollen, de cycloopachtige wezens, de pierrots lunaires en de afgehakte hoofden. Salomé duikt dan natuurlijk op, Edgar Allen Poe en Les Fleurs du Mal van Baudelaire. Redon illustreerde de gedichten en verhalen die in zijn tijd mateloos populair waren. Een beter illustrator was niet denkbaar, al wilde hij niet zo genoemd worden.
Redon liet zich als schilder, graficus en musicus – hij speelde uitstekend viool – niet alleen inspireren door de literatuur, maar ook door de muziek. In dat opzicht was hij een echte symbolist, die aan het meest gewone een bijzondere betekenis gaf en een wereld schiep die zich bewoog in de Harmonie der Sferen.
Odilon Redon was als kind ziekelijk, scheen aan epilepsie te hebben geleden, waar tijdens zijn leven niets tegen te doen was. Als je dat weet, valt het ineens op dat allerlei aura’s die hij in zijn werk rond hoofden en dingen laat stralen, precies de vorm hebben van de aura’s die epilepsiepatiënten kunnen zien vlak voordat ze een epileptische aanval krijgen. Flonkerende vormen die ook lijders aan ernstige vormen van migraine wel kennen. Al is dat maar een interpratie. Hoe dan ook, het kan samen met zijn overgevoelige geest en visionaire blik mede aan het ontstaan van zijn originele werk hebben gelegen.
‘Odilon Redon, literatuur en muziek’ is tot en met 9 september te zien in Museum Kröller Müller in Otterlo. www.krollermuller.nl Ook daar te zien: Henri Fantin-Latour: prenten.