Maya Deren: Still uit de film ‘Meshes in the Afternoon’ (1943)
copyright: www.pinterest.fr
De tentoonstelling ‘Angst’ in het Museum Dr.Guislain in Gent probeert op allerlei manieren om naast informatie over angst ook angst te wekken. Dat gebeurt met afbeeldingen van monsters of werk van kunstenaars die op een prachtige manier laten zien wat angst voor gezicht kan hebben. Maar verder is eigenlijk alles wat we te zien krijgen zoveel minder angstwekkend dan we gewend zijn van sommige HBO- of Netflix-series. In Gent zijn het hoogstens enkele videofilms in kabinetjes die ons angst moeten aanjagen.
Het enige wat je onmiddellijk bij de kladden grijpt, is de 14 minuten durende zwart-wit film ‘Meshes in the Afternoon’ uit 1943 van Maya Deren. Daarin wordt een jonge vrouw in een huis geconfronteerd met vreemde gebeurtenissen waar ze in verstrikt raakt.
Het verliezen van evenwicht, trappen die nergens naar toe gaan, kantelende beelden, een sleutel die in een mes verandert, een bloem op een weg die steeds weer opgeraapt wordt, de zwarte figuur van een non die geen gezicht blijkt te hebben. Kortom, alles dat ook in de gemiddelde klassieke horrorfilm te vinden is. Maar deze film heeft geen verhaal. Waar we in belanden is een surrealistische wereld, waarin met tijd en ruimte gemanipuleerd wordt.
De Oekraïens-Amerikaanse cineaste Maya Deren (1917-1961) wordt in Amerika de ‘Moeder van de avant-garde’ genoemd. Volkomen terecht. De Amerikaanse filmmaker David Lynch heeft zich door haar oeuvre, en dan vooral door ‘Meshes in the Afternoon’ sterk laten beïnvloeden. In zijn films ‘Twin Peaks’ en ‘Mulholland Drive’ nam Lynch allerlei beeldelementen, effecten en sequenties letterlijk over. Geen wonder dus dat de verontrusting en de beklemming die zich bij zijn films van je meester maakt, ook in die ene kleine film op de tentoonstelling volop aanwezig is. Spanning en vervreemding opwekken, louter met een geraffineerde montage, bleek Maya Deren, die zelf de hoofdrol speelt, als geen ander te beheersen.
Het is duidelijk, ‘Meshes in the Afternoon’ die, evenals haar andere filmexperimenten begin jaren ’90 op speciale filmfestivals werd herontdekt, is geen entertainment, maar een beklemmend experiment. Een horrorfilm zonder schrikeffecten, zonder geluid, hoogstens met toegevoegde muziek, maar bijzonder effectief in zijn beeldritme en in het suggereren van een verhaal dat uit droombeelden bestaat. Zoals wanneer je wakker wordt uit een onsamenhangende droom die je niet meer kunt grijpen, maar waarvan de atmosfeer en de geluiden nog een tijdje blijven hangen.
Meshes in the Afternoon is naast de andere films van Maya Deren te zien op YouTube: Maya Deren – Meshes of the Afternoon (1943) (Original music and credits). De expositie ‘Angst’ in het Museum Dr.Guislain in Gent duurt tot 27 mei. www.museumdrguislain.be