Marlene Dietrich als Catharina de Grote in ‘The Scarlet Empress’
van Josef von Sternberg uit 1934. copyright: altfg.com
Wie was tsarina Catharina de Grote? Misschien was ze wel zoals Marlene Dietrich haar uitbeeldde. Of wellicht had ze de uitstraling van Catherine Zeta-Jones. Het kan ook zijn dat ze op Jeanne Moreau leek of op Elisabeth Bergner. En wat te denken van Julia Ormond en Hildegard Kneff. Allemaal waren ze Catharina in de films waarin ze haar vertolkten. Maar wie was de nogal plompe, boerse Catharina de Grote zelf?
Natuurlijk, in Museum Hermitage aan de Amstel hangt het staatsieportret dat de grootste keizerin aller Russen in vol ornaat afbeeldt. Ze is daarop een gezette vrouw, waarbij haar geprononceerde kin niet werd verdoezeld. Die kin is afkomstig van haar Duitse familie Anhalt-Zerbst waarvandaan de jeugdige prinses Sophie naar Rusland verhuisde om er vervolgens, na de moord op haar echtgenoot Peter III in 1762 de grootste tsarina uit de geschiedenis te worden dankzij haar sociale hervormingen en het verzamelen van een indrukwekkende collectie kunst.
Ze moest haar mannetje staan voordat ze leger en politici via een paleisrevolutie achter zich kreeg. Prachtige verhalen, spannende geschiedenis. Niet voor niets zijn er tientallen romans over haar geschreven en werd haar geschiedenis tot leven gewekt in een groot aantal documentaires en speelfilms.
Er is een draagkoets, we zien haar uniformjapon opgesteld van het Bereden Garderegiment, er is een replica van haar kroon, er zijn serviezen en sieraden. We proberen de signalen van de keizerlijke garde op de binnenplaats te horen, we beelden ons het geroezemoes tijdens ontvangsten in, we trachten de momenten voor ons te zien waarop honderden kostbare schilderijen en beelden uit Europa worden uitgepakt om het Winterpaleis in Sint Petersburg te vullen. Maar waar is Catharina?
Er zijn wel filmfragmenten. We zien hoe Catharina gekroond werd, we kijken naar het minnespel met haar liefdes, de ruzies met haar getrouwen, de superioriteit van haar bevelen. Maar wat we zien is filmgeschiedenis. De filmmakers in de loop der tijd hebben weinig moeite gedaan om Catharina uit te beelden zoals ze er uitzag. In een kabinetje met medailles en wapens horen we de zwoele stem van de mysterieus kijkende Marlene Dietrich in ‘The Scarlet Empress’. Ze zijn er om Catharina de Grote dichterbij ons te brengen. Maar dat doen zij noch haar snuifdozen en zilveren serviezen. Het valt niet altijd mee om geschiedenis voelbaar te maken.
‘Catharina de Grootste’. Hermitage aan de Amstel, Amsterdam. Open: Dagelijks 10-17 uur. T/m 15 januari 2017