Marlene Dumas: ‘Dead Marilyn’.
copyright: 2014 – Stedelijk Museum Amsterdam
Wat willen wij van een kunstwerk? Dat we het mooi vinden, natuurlijk. Het kan best zijn dat ‘mooi’ een cliché is, dat dat geen criterium is voor goede kunst. Maar zo voelt het vaak wel.
De overzichtsexpositie van Marlene Dumas (Kaapstad, 1953) in het Stedelijk Museum wordt niet door iedereen mooi gevonden. Sommigen vinden het aartslelijk wat ze maakt. Onprofessioneel zelfs, want ze kan geen handen, voeten noch gewrichten schilderen. En in plaats van een oog zien we soms een vlek. Is deze duur betaalde kunst eigenlijk geen bedrog? Het zou beter zijn als Marlene Dumas eerst een klassieke opleiding volgt alvorens zo hoog van de toren te blazen. En het is toch te gek dat een kunstschilder gebruik maakt van foto’s en film om na te schilderen.
Als je dat allemaal leest en hoort, denk je: het is alsof de kunstgeschiedenis vandaag pas is begonnen, in plaats van eeuwen geleden.
Intussen lopen we vol verwachting door de zalen van de expositie en raken langzamerhand betoverd. Dat komt door de taal die de schilderijen van Marlene Dumas spreken. Daar moeten we ons even op instellen. Door de manier waarop ze de schrijnende beelden van een rauwe werkelijkheid, zoals die vanuit de media dagelijks op ons afspringen, uit hun fotografische tijdelijkheid losmaakt en tot iconen verheft. Daar moeten we even aan wennen. En dan zien we dat de onbeweeglijke nieuwsfoto’s en stills uit speelfilms die ze gebruikt, in haar schilderingen beginnen te ademen. Juist in de zowel heel directe als ingehouden bewegingen van het penseel treedt een spanning op die van alle levende en dode portretten en lichamen de laatste restjes glamour afschraapt en ze doet terugkeren tot wat ze zijn. Kijk, dit is mijn lichaam. Zie, dit is mijn bloed.
Er gebeurt van alles met je wat niet gebeurt op een tentoonstelling met kunstwerken van een vertrouwder en veiliger aanzien. Klassieke anatomie, het juiste perspectief, de perfecte stofuitdrukking, daar zijn andere kunstenaars voor. Marlene Dumas is volstrekt zichzelf en volgt haar eigen blauwdruk. De vraag die zich op deze tentoonstelling dan ook aan ons opdringt is niet ‘wat willen wij van een kunstwerk’, maar ‘wat willen deze kunstwerken van ons.’
Marlene Dumas The Image as Burden. Stedelijk Museum, Amsterdam. Open: elke dag 10-18 uur. T/m 4 januari 2015.
Gerrit Velthuis