Meindert Hobbema: ‘Boslandschap met een vrolijk gezelschap
in een wagen’(ca 1665). Olieverf op doek, 90 x 109,8 cm.
copyright: www.wikimedia.nl
In 1677 verscheen een boek met de titel ‘Inleyding tot de hooghe schoole der Schilderkonst, anders de zichtbaere werelt’. De auteur was de Dordrechtse kunstschilder, etser en kunsttheoreticus Samuel van Hoogstraten. Acht jaar had hij les van Rembrandt gehad. Zijn stillevens ademen een vorm van superrealisme, waarvan ze in het buitenland altijd zeggen dat het een raadsel was waar dat Hollandse Realisme toch vandaan komt. Geen schoonheidsstreven en geen idealisering van de werkelijkheid, zoals in Italië, maar gewoon de rauwe realiteit, met vrolijke muzikanten, dronken boeren, blaffende honden en bedelaars aan de deur. Typisch Hollands.
Het Amsterdamse Rijksmuseum kreeg vorige week een schilderij cadeau. Een landschap van een tijdgenoot van Van Hoogstraten, Meindert Hobbema. Wij kennen Hobbema, die een leerling van Ruisdael was, vooral als de schilder van ‘Het Laantje van Middelharnis’, een nog realistischer landschap dat in de Londense National Gallery hangt.
Een vrolijk gezelschap met muzikanten rijdt over een zandweg, omringd door bomen, en links, als een waarschuwing dat het niet te gek moet worden, steekt de spits van een kerktoren boven het geboomte uit. Dat is dan ook de enige stille verwijzing naar God en Gebod.
Maar daarin vergissen we ons. De kernvraag van de kunsttheorie van Van Hoogstraten was: moet een schilder de natuur nabootsen of juist idealiseren? Volgens hem moest ware kunst, het volmaakte schilderij, een spiegel van de natuur zijn. De schilderkunst diende in zijn ogen een wetenschap te zijn die met alle ideeën en denkbeelden de gans zichtbare wereld moest kunnen verbeelden. Juist deze opdracht tot een gedetailleerde, natuurgetrouwe weergave die we in de schilderijen van de Hollandse Meesters aantreffen, ook bij Ruisdael, Frans Hals, Vermeer, Rembrandt en Paulus Potter, is de verbindende factor.
De vraag van hele generaties kunsthistorici en kunsttheoretici wat de oorzaak is van dat realisme bij de Hollandse Meesters, is dus op de kunsttheorie van Van Hoogstraten terug te voeren. Want juist in het platte realisme van de Hollandse Meesters wordt men de aanwezigheid van God gewaar. De wereld schilderen zoals Hij die geschapen had, zonder glamour of effectbejag. Dat diende het streven van de protestantse kunstenaar te zijn. Godsvrucht, geen katholiek klatergoud.
Het schilderij van Hobbema is te zien in de Eregalerij van het Rijksmuseum.