Leonardo da Vinci: ‘Dame met Hermelijn’ (ca 1490)
Copyright: Olga’s Gallery
Het was, na het bezoek in 1979 aan het Museum Narodowego in Krakau, maar de vraag of ik haar ooit weer zou zien, die ruim vijf eeuwen oude, schitterende ‘Dame met Hermelijn’ van Leonardo da Vinci. Het is het portret van de minnares van Ludovico Sforza, Cecilia Gallerani, die zoveel mooier is dan de Mona Lisa. ‘Dama z gronostajem’, heet ze in Polen. Ik wist, als ik haar weer wilde zien, moest ik opnieuw helemaal naar Krakau. Want als de Mona Lisa in het Louvre nooit wordt uitgeleend, zou dat voor de Dame net zo goed gelden. Dacht ik.
Hoe onvoorstelbaar was de vreugde toen ik haar eind 2011 weer tegen het lijf liep op de grote presentatie van werk van Leonardo da Vinci in de National Gallery in Londen. Voetje voor voetje schuifelden we langs al die unieke kunstwerken tot, om een bocht, de Dame uit Krakau ons begroette. Zij en de hermelijn zijn dikke vriendjes, dat zie je zo. Anders houd je het ook geen eeuwen met elkaar uit.
Ik wist niet dat ze toen al geruime tijd ziek was. Het eikenhout waarop ooit haar beeltenis werd aangebracht, bleek vol te zitten met Poolse schorskevers (scolytidae). Die hebben de verbazende neiging hun nesten in te richten alsof het musea zijn. Ze plaatsen hun eieren alsof het een Fabergé-collectie betreft, in de nissen van een gegraven gang. Eén ei per nis. Eitjesgalerij, noemen keverkundigen dat. Ze verraden zich door een blauwe schimmel achter te laten in het spinthout. De letterzetter is de bekendste onder de honderd schorskeversoorten.
Die heeft een voorkeur voor naaldhout, reden waarom het beestje vooral in Midden-Europa voorkomt. Hele bossen eten ze op. Eikenhout is harder. Daar doen ze langer over. Van de hermelijn, die ook insecten eet, trokken ze zich niets aan. Misschien wisten ze instinctief dat het geen echte is. Het frappante is dat ze al eeuwen huishouden in dat paneel.
Zo worden we er weer eens aan herinnerd dat schoonheid slecht een laagje verf en vernis is, waaronder het verval ongemerkt zijn gang kan gaan. Misschien dat we de scolytidae op maanloze, muisstille nachten, in dat Poolse museum kunnen horen knagen. Maar dat was niemand tot nu toe opgevallen.