1220 Agnus Deï

Detail uit Het Lam Gods van Jan en Hubert van Eyck. Foto: Liesbeth Honders.

De acht engelen op Het Lam Gods van de gebroeders Jan en Hubert van Eyck zingen al 586 jaar dezelfde muziek. Als het grote veelluik in de Sint-Baafs Kathedraal in Gent open staat, zie je de engelen naast het luik van Adam afgebeeld. Ze hebben de mooiste brokaten koormantels aan en staan voor een lessenaar met bladmuziek. Op het tegenover liggende luik rechts, naast dat van Eva, zijn zes engelen afgebeeld. Die zingen niet, die maken muziek op een pijporgel, een harp en een vedel. Maar dat groepje van acht, wat zingt dat eigenlijk?

Op de vele schilderijen met engelen uit die tijd, de vijftiende eeuw, is met enig geluk nog wel te achterhalen om welke muziek het ging. Er hoeft maar een stukje bladmuziek met noten, ‘neumen’ zoals ze dat toen noemden, geschilderd te zijn en je kunt de muziek voor een stukje ‘meelezen’ en het geheel misschien wel reconstrueren. Dat is ook hier het geval. Een paar neumen zijn zichtbaar in een ritmische notatie waaraan kan worden afgeleid dat het om meerstemmige (polyfone) zang gaat.

Polyfonie en Gregoriaans. Andere muziek kennen engelen vermoedelijk niet. Psalmen en gezangen zijn voor de gewone stervelingen, Gregoriaans is voor hemelwezens, al kunnen monniken en koorknapen er ook wat van.

Maar nu ligt in de winkel een cd van het Vlaamse collectief Psallentes met muziek waarvan de samenstellers bijna zeker denken te weten dat de engelen van Het Lam Gods die hebben gezongen, of eigenlijk nog steeds zingen. Hoewel engelen onzijdig zijn, zingt een groepje vrouwelijke vocalisten de betreffende ‘responsoria’, waarbij het koortje antwoordt op wat de cantor zingt. Op het altaarstuk draagt ze een rood met gouden mantel. Zingen deze engelen inderdaad responsoria, dan zou het om zang uit de periode na Pasen kunnen gaan; zang die expliciet refereert aan het bijbelboek Openbaring. Het Lam Gods van de Van Eycks verwijst immers ook naar de Openbaring, met een ander woord de Apocalyps. Hoe paradijselijk het geheel er ook uitziet, het einde der tijden staat voor de deur en Christus zit op het altaarstuk middenboven als scheidsrechter klaar.

De zangeressen van Psallentes zingen werkelijk als engelen. De zang op de cd wordt aangevuld met vergelijkbare muziek van tijdgenoten/componisten als Dufay, Van Ockeghem, Desprez en anderen. Voor kenners en fijnproevers allemaal, maar vooral voor iedereen die over fantasie beschikt en nieuwsgierig van aard is.

Psallentes Tryptichon. 15 euro. Te bestellen bij de cd-winkel of boekhandel of via www.psallentes.be of www.le-bricoleur.be Psallentes is van plan om ook een cd met de instrumentale muziek van de andere engelen op Het Lam Gods uit te brengen.