Charles-Emile Auguste Carolus-Duran:In het nieuwste Kunstschrift vertelt Groninger Museum-directeur Andreas Blühm in een leuk interview over zijn ervaringen als tentoonstellingsmaker. Maar datzelfde Kunstschrift vraagt vooral onze aandacht voor de hevige schoonheid van japonnen, pakken, hoofddeksels, schoenen en juwelen op portretten ten voeten uit die in de loop der eeuwen werden geschilderd. Kunstschrift zoomt op details in zoals gespen, rozetten, linten of hoge hakken, zodat je vergeet wie de dragers ervan zijn.
Hoe overrompelend kleding kan zijn, weten we natuurlijk wel, maar ik weet nog hoe groot de indruk was die het levensgrote portret van een dame met handschoen van Charles-Émile Carolus-Duran uit 1869 maakte toen het jaren geleden in de Kunsthalle van Bremen te zien was. De dame in kwestie was Pauline Croissette, de echtgenotevan Carolus-Duran die, kennelijk net thuisgekomen van een avondje schouwburg haar handschoenen uittrekt, een gebaar dat in die tijd vergeleken werd met het uittrekken van de zijden kousen door een prostituee. Opwindend dus. Maar vooral: wat een elegant en geraffineerd portret. Zoals haar zwarte, zijden met zwarte kant versierde jurk de vormen van haar lichaam verhult, zo verovert het met haar vrouwelijkheid de ruimte om haar heen. Een raffinement van heb ik jou daar, vooral door de manier waarop Carolus-Duran in een krachtig diagonale compositie met licht en schaduw speelt.
Een topstuk dat je hart sneller doet kloppen. Dat vonden ze op de Parijse Salon van 1869 ook. Carolus-Duran kreeg er meteen een medaille voor.
Onder het publiek bevond zich een wat kritischer collega, de impressioniste Berthe Morisot. Ze vond het portret nogal ‘gewoontjes’ zoals ze nuchter opmerkte en liet met haar eigen Parijse dame in zwarte uitgaansjapon zien dat zoiets veel losser en spannender geschilderd kon worden. Maar minder monumentaal. De kunstcriticus Jules-Antoine Castagnary zei dat het oppervlakkig was. Tja, in de strijd om de moderniteit telt klassieke kwaliteit al gauw niet meer.
Het is natuurlijk waar, in die tijd lieten de impressionisten zien dat je ook heel anders kon schilderen. En dan is zo’n dame met de handschoen natuurlijk nogal formeel. Maar het publiek vond het juist prachtig. Dat heeft alles te maken met wat Pauline Croisettte draagt. Je aandacht geldt slechts heel even haar gezicht, maar voor haar japon blijf je lange tijd staan. Het is dan ook meer een superieure weergave van een kledingstuk dan een traditioneel portret van een bestaand persoon.
Het schilderij van Carolus-Duran staat afgebeeld in Kunstschrift nummer 1 van dit jaar met de titel ‘Ten voeten uit.’ 11,00 euro, verkrijgbaar in boek- en tijdschriftenwinkels.