Jean-Antoine Watteau: ‘L’enseigne de Gersaint’ (1720),
olieverf op doek (166x302cm) – copyright: wikiart.org
Je zou het niet vermoeden, maar dit schilderij fungeerde in 1720 als reclamebord boven de open entree van een kunsthandel. Het pand stond in een winkelstraat op de Pont Notre Dame in Parijs. Jean-Antoine Watteau (1684-1721) schilderde het in opdracht van kunsthandelaar Edmé-Francois Gersaint. Watteau had aan het eind van zijn leven zoveel plezier in het vervaardigen ervan dat hij het als het belangrijkste werk uit zijn hele loopbaan beschouwde.
Watteau kennen we natuurlijk van zijn ‘fêtes galantes’, samenkomsten van mooie, jonge mensen tegen het decor van een park of een tuin, alles gehuld in een sensuele, muzikale sfeer. Maar dit interieur heeft dezelfde kwaliteit, alsof iemand, net als in het theater, de ruimte heeft gevuld met een fijn mistgordijn uit een rookmachine. De voorstellingen van Watteau lijken ook vaak op toneelscènes. Bomen, tuinbeelden en bosschages doen denken aan theaterdecors waartegen de minnekozende of musicerende figuranten hun rol vertolken, vaak gehuld in een mysterieus avondlicht. Flakkerende kaarsen, gitaargetokkel en de zachte bries van de Zephyr.
We lopen over de keien van de brug de winkel binnen. Daar zijn rijke mensen bezig met het aankopen van kunst. Rechts toont een winkelmeisje een klein schilderij aan haar klanten. Links laat een dame enkele bestelde schilderijen in een kist pakken.
We bekijken de schilderijen op de wanden. Daar linksboven hangt zelfs een Velazquez en een schilderij rechts doet denken aan een Titiaan. Overal nimfen en Venussen, typische Rococo onderwerpen.
Maar de vrouw die met haar rug naar ons toestaat, gekleed in een roze satijnen robe, blijft onze aandacht trekken. We kijken met haar hoe het portret van Louis XIV in de kist wordt gestopt, een stille politieke verwijzing naar het in die dagen wisselen van de macht. Ze draagt een elegante robe de français, die erg in de mode was, maar met een modieuze plooi, een zogenaamde ‘pli’, aan de achterkant. Watteau schilderde als enige kunstenaar in die tijd vrouwen ook op de rug. Daardoor is zo’n pli goed zichtbaar en vandaar dat deze de ‘Pli de Watteau’ is gaan heten.
Al die plooien werden met de hand gevouwen en genaaid. Alles moest uit één lap stof gemodelleerd worden. Dat maakte de kleding in die tijd extra kostbaar. Maar als je een portret van Louis XIV kon betalen, zat je niet om geld verlegen.
‘Watteau’. Teylers Museum, Haarlem. Open: di t/m vr 10-17 uur, za en zo 11-17 uur. T/m 14 mei. www.teylersmuseum.nl