Jan Weissenbruch: ‘Aan de Lek bij Elshout'(1850)
copyright: 2016 – Teylers Museum
Of het met zijn naam te maken heeft, maar de schilder Jan Weissenbruch (1822-1880) had iets met de kleur wit. Op bijna al zijn landschappen en stadsgezichten is minstens één toefje stralend wit te ontdekken dat een bijzonder effect heeft op de andere kleuren. Alsof hij ons met dat wit wilde attenderen op de rol van het licht. Dat licht is het zonlicht dat over al zijn landschappen en gebouwen schijnt, de lucht haar hemelsblauwe schijn geeft en ons optimistisch stemt. We zien zulk wit in de top van een scheepszeil, op de rand van een vensterbank, in wasgoed dat wappert aan de lijn, het doek van een marktkraam, het zeil van een molenwiek of op de muur van een huis zoals in het hierbij afgedrukte ‘Aan de Lek bij Elshout’. Als je die muur wegdenkt, blijft er een aardig, maar ook wat saai tafereel over. Zo tonen al zijn schilderijen een stralende werkelijkheid, al manipuleerde Jan Weissenbruch die werkelijkheid net zolang tot hij vond dat het een goede compositie werd. Dat zijn onderwerpen thuishoren in de la van de Hollandse kneuterigheid ben je geneigd meteen over het hoofd te zien. De zonnige stemming en de frisheid van zijn werk vergoedt alles.
In zijn landschappen is Nederland net zo plat als het ook in werkelijkheid is. De horizonlijn hield hij altijd zó laag dat elk gebouw, een poort, een toren of een molen, er als een reusachtig bouwwerk uit oprijst. Het verklaart ook de overheersende aanwezigheid van de kleur blauw in zijn schilderijen. De hemel is één groot overkoepelend blauw vlak, bevolkt door vrolijke wolkjes.
Jan Weissenbruch wordt wel de Vermeer van de 19de eeuw genoemd. Dat komt door de trefzekere, gedetailleerde manier van schilderen, de helderheid in zijn schilderijen. Bij beide kunstenaars speelt het licht een cruciale rol. Maar bij Jan Weissenbruch is dat vaak tegenlicht wat het zonnige effect in zijn voorstellingen nog meer versterkt. Jan Weissenbruch moeten we overigens niet verwarren met zijn neef, de schilder Jan Hendrik Weissenbruch, die twee jaar jonger was en een grijs palet hanteerde.
Het hierbij afgebeelde schilderij ‘Aan de Lek bij Elshout’ uit 1850 is een oase van kleur en paradijselijk licht. De gang van de tijd is er vertraagd. Het is een parallelle wereld waar je graag zou willen binnenstappen.
Jan Weissenbruch. Teylers Museum, Spaarne 16, Haarlem Open: di-vr 10-17, weekeinde en feestdagen 11-17 uur. T/m 8 januari 2017.