Claude Monet: ‘Bordighera’ (1884) olieverf op doek (81,3×64,8cm)
copyrights: 2006-2014 – Alvilim
Als je, zoals de Amerikaanse schrijver André Aciman, in Alexandrië geboren bent, kan het niet anders of je hebt iets met boeken. André Aciman werd dan ook hoogleraar literatuur en schrijver. In Alibi’s, een bundel reisverslagen, schrijft hij over een reis naar Bordighera waar Claude Monet heeft zitten schilderen, om te zien wat Monet zag, om als het ware even deel uit te maken van het schilderij. Dat noemt André Aciman in zijn boek het ‘Monetmoment’. Het echte Bordighera interesseerde hem niet. Het ging om het Bordighera zoals Monet dat vereeuwigd had.
Zoiets is heel herkenbaar, het is zelfs een van de belangrijkste motieven om op reis te gaan. Zo zat ik met mijn eigen veldezel op het strand van het Franse Etretat, om te schilderen wat Monet had geschilderd, om te zien wat hij zag toen hij de metamorfoses van de zee vastlegde. Zoals ik ooit om dezelfde reden naar Ornans afreisde om daar, letterlijk in de voetsporen van Gustave Courbet dezelfde doorkijkjes te schilderen. De locaties stonden zelfs aangegeven, maar geen boom of struik was herkenbaar. De herkenning die je verwacht valt uit elkaar tot een werkelijkheid die altijd anders is dan wat de schilder er van maakte. Zoals het in een schilderij is, zo is het niet. Zo is het zelfs nooit geweest. De schilder schildert niet alleen wat hij ziet, maar wat het in zijn ogen moet worden.
In werkelijkheid ziet alles er anders uit, de kleuren, de trillingen van het licht, het meubilair op het plein. Maar ook het onderwerp houdt zich niet aan het schilderij. Door de tijd zijn gebouwen afgebroken, bomen gerooid, wegen verplaatst. We hoeven er niet ver voor te reizen. We kijken naar het huis van Sientje en Gerrit van Houten aan het Damsterdiep in Groningen en proberen ons de houtzaagmolen voor te stellen zoals die op het schilderij van Sientje staat. Maar al wat we op die plek zien, is onze eigen tijd. Een prachtig oud huis, jazeker, maar geen splinter van de molen te bekennen en het Damsterdiep is haar romantiek kwijtgeraakt. Om ons heen verrijzen torenflats, het is alsof we op een andere planeet zijn terechtgekomen. Het Monetmoment, het Van Houtenmoment, het zit alleen maar in ons hoofd.