Gerard ter Borch: ‘Meisje in plattelandskleding’ (ca 1650) – detail Copyright: www.afaweb.org
Op dit schilderij van de Hollandse Meester Gerard ter Borch zien we de negentienjarige Gesina, een halfzuster van de schilder. We kennen haar van al die meesterwerken van Ter Borch waarop ze een satijnen japon draagt. Hij was een meester in het satijnschilderen. Maar deze keer ziet ze er met haar herderinnenkostuum een stuk eenvoudiger uit. En al kon een gemiddelde herderin in die tijd lezen noch schrijven, Ter Borch heeft haar toch een brief in haar handen gegeven.
Voor ons is het de verrassing dat Gesina Ter Borch (1631-1690) zelf kunstenaar is geweest. Gerard verdiende in Deventer zijn boterham, Gesina in Zwolle, in de Sassenstraat 21 waar ze na de dood van haar vader met haar moeder en haar zuster Catherina woonde. Haar vader had er voor gezorgd dat vijf van zijn kinderen al op hun achtste goed konden tekenen. Gerard werd de beroemde schilder, Gesina tekende de wereld om haar heen. Soms waren dat ondeugende tekeningen, zoals van vrijende paartjes, van vrouwen die drinken of roken of echtparen die elkaar met een pook bedreigen. Die kwamen niet in de openbaarheid, maar werden in eigen kring gewaardeerd. We weten daardoor wel precies wat mensen in die tijd in Zwolle deden en hoe ze waren gekleed. Ze aquarelleerde ook en was schoonschrijfster, wat wil zeggen dat ze teksten schreef boordevol krullen en andere versieringen.
Er is één olieverfschilderij van haar bekend, uit 1669. Het Rijksmuseum heeft het sinds 1886 in de collectie, maar het was bedoeld voor de huiselijke kring, ter nagedachtenis aan een jongere broer, de jonge gesneuvelde Moses. Gerard ter Borch hielp nog mee het te schilderen. Het is een bijzonder portret, ten voeten uit. Moses ter Borch staat erbij als een belangrijke vorst, een stadhouder, een veldheer, omringd door zijn militaire voorwerpen en doodsattributen. Hij draagt officierskleding, een fluwelen wambuis die vast door Gerard Ter Borch zal zijn geschilderd.
Later maakte Gesina een allegorische tekening in haar Kunstboek met de titel: ‘De overwinning van de Schilderkunst op de Dood’. Dat is niet overdreven. Want terwijl van broer Moses al eeuwen niets meer is overgebleven, staat hij vandaag de dag nog steeds op het ‘memorie-portret’.
Het leven getekend. De Gouden Eeuw van Gesina ter Borch. Stedelijk Museum, Zwolle. Open: di tot za 10 tot 17 uur, zon- en feestdagen 13-17 uur. T/m 9 januari.