Andreas Schelfhout: 'Landschap in Normandië' (1839) copyright: 2011 – Museum Jan Cunen
Met de dood van Andreas Schelfhout (1787-1870) eindigde de Romantiek in ons land. Hadden wij in de schilderkunst, als landje zonder zwarte bergen, diepe kloven, woeste watervallen en kolkende rivieren ooit wel een Romantiek beleefd? Bovendien zien we bij de naam Andreas Schelfhout eigenlijk alleen zijn winterlandschappen en ijsgezichten voor ons. Steeds maar weer zo’n bevroren vaart met een oud-Hollands bouwwerk en schaatsers, net als bij zijn Vlaamse leerling Charles Leickert. Maar zulke ijzige landschappen verkochten als warme broodjes. Iedereen wilde wel zo’n winters beeld van Nederland in huis, het liefst met molens en schaatsers, waarmee de identiteit van ons land verbonden werd.
Toch moet er meer aan de hand zijn geweest. Onder zijn leerlingen vinden we behalve stricte navolgers als Nicolaas Johannes Roosenboom ook Jan Hendrik Weissenbruch die juist zoveel zuidelijk hemelblauw in zijn zonnigheldere landschappen stopte. Of de jonggestorven schoonzoon Wijnand Nuyen die, behalve Schelfhoutachtige composities van sneeuw en landweggetjes, woeste schipbreuktaferelen schilderde. Maar het maakte school, die wintergezichten. Ze deden de liefhebbers denken aan de goeie oude Vaderlandsche tijd, de Gouden Eeuw, de koudste winterperiode van onze geschiedenis, als we de winterlandschappen van Avercamp en Aert van der neer moeten geloven. De 17de eeuw ging gebukt onder een kleine IJstijd waarin de mensen kromgroeiden van de kou.
Als voorloper van de Haagse school liet Schelfhout zich inspireren door de Hollandse Meesters, door Meindert Hobbema en Jacob van Ruysdael. Onze Romantiek bestond eigenlijk voornamelijk uit dappere pogingen van onze schilders om beter te schilderen dan de Hollandse Meesters.
Maar het tafereel dat we hierbij zien afgedrukt, is van een heel andere orde. Niks geen Hollands wintergezicht. In de jaren ’30 van de negentiende eeuw had Schelfhout reizen naar Frankrijk en Engeland gemaakt en daaruit volgde onder andere dit sfeervolle kijkje op de kust van Normandië. Bij dit schilderij krijg je niet het gevoel dat het nooit zo geweest is. De winterlandschappen zijn constructies, dit is waargenomen werkelijkheid.
Het gekke is dat Schelfhout op tentoonstellingen het liefst zomerlandschappen instuurde, maar dat zijn winterlandschappen het beste verkochten. De beste daarvan zijn die, waarin het avond wordt en de zon met goudkleurige stralen alles aan de horizon in een mysterieus licht plaatst. Toch nog echte romantiek? Dat gouden licht, dat Hollands goud, maakt dat die namaak Hollandse Meesters er toch heel eigentijds uitzagen.
Museum Jan Cunen: ‘Betoverende landschappen, Hollandse meesters uit de negentiende eeuw’. Molenstraat 65, Oss. Open: di t/m zo 12.30-16.30 uur T/m 19 juni 2011. Een aantal werken is afkomstig uit de collectie van het Groninger Museum.